'Aγιος Πέτρος

Ο ναός Πέτρου και Παύλου χτίστηκε κατά τους πρώτους χρόνους της βενετσιάνικης κυριαρχίας ως Καθολικό της Μονής του Τάγματος των Δομηνικανών (Domenicani Predicatori). Αποτελεί ένα από τα παλαιότερα μνημεία αρχιτεκτονικής των κιστερκιανών του 12ου αιώνα, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα.




Βρίσκεται δίπλα στο θαλάσσιο τείχος, μεταξύ του ενετικού λιμανιού και της Πύλης Δερματά, στη σημερινή παραλιακή λεωφόρο Σοφοκλή Βενιζέλου.


Στη διάρκεια της Ενετικής κυριαρχίας γίνονταν ταφές επιφανών ηγετών της Κάντια, ενώ από τα πρώτα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, ο άγιος Πέτρος μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος στη μνήμη του Σουλτάνου Ιμπραήμ.


Στην αρχική του μορφή ήταν Ναός μονόκλιτος, ξυλόστεγος και με ελαφρά προεξέχον εγκάρσιο κλίτος έμπροσθεν του Πρεσβυτερίου. Το τελευταίο ήταν ορθογώνιο, καλυπτόμενο από δύο χαμηλά σταυροθόλια και πλαισιωμένο από δύο συμφυή τετράγωνα παρεκκλήσια (παστοφόρια). Η ανατολική πλευρά διαμορφώθηκε, όχι ως ημικυκλική κόγχη του ιερού, αλλά ως τετράγωνη και κοσμημένη σε όλο της το πλάτος με ένα μεγάλο τρίλοβο άνοιγμα.


Μέχρι το 15ο αιώνα σταδιακά προστέθηκαν τέσσερα παρεκκλήσια στη σειρά στη νότια πλευρά του ναού. Στο ένα διατηρούνται μέχρι σήμερα τοιχογραφίες που ανήκουν στον 15ο αιώνα, μοναδικές στην πόλη του Ηρακλείου. Και στα τέσσερα αυτά παρεκκλήσια βρέθηκαν ταφές η μία από τις οποίες σε τάφο με μαρμαρόγλυφη διακόσμηση. Το 14ο αιώνα προστέθηκε και το Ν.Α. παρεκκλήσιο που λόγω της μεγάλης του διάστασης έχει εξωτερική είσοδο προς τη νότια πλευρά του αρχικού παρεκκλησίου.


Αποτελεί ένα από τα παλαιότερα μνημεία της κατηγορίας του, με ευρύτερο ευρωπαϊκό ενδιαφέρον και για την πορεία της αρχιτεκτονικής του 13ου αιώνα και την παρουσία της τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα.


Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι ειδικά ως προς τη διώροφη διάταξη των αρχικών παρεκκλησίων του ιερού, αυτή δεν έχει εντοπιστεί σε άλλο μνημείο της κατηγορίας του. Ήδη στην Κρήτη ο Ναός του Αγίου Πέτρου έχει αποτελέσει πρότυπο για τον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου Χανίων κατά το γύρισμα του 13ου προς 14ο αιώνα.


Η επί μέρους πολλαπλές ιδιομορφίες του μνημείου, που εντοπίστηκαν κατά τις εργασίες αποκατάστασης, φανερώνουν συγγένειες με απολύτως σύγχρονά του κτίσματα της ίδιας αρχιτεκτονικής μορφής στη Γαλλία και στην Ιταλία του 13ου αιώνα στο Silvanes, το Venzone και το Rieti.


Το κτίριο υπέστη εκτεταμένες καταστροφές από σεισμούς που έγιναν το 14ο μέχρι το 18ο αιώνα. Η τολμηρή αρχιτεκτονική του μνημείου με τις μεγάλες διαστάσεις ως προς το μήκος (54μ.), το πλάτος (15μ.) και το ύψος (12μ.) του κεντρικού κλίτους, σε συνδυασμό με την απουσία αντηρίδων κατά μήκος του βορείου και του νοτίου τοίχου του, φαίνεται ότι συντέλεσαν στην εν μέρει κατάρρευσή του τρεις φορές από σεισμούς, κατά τις αρχές του 14ου αιώνος, στις αρχές του 16ου και κατά το 18ο. Κατά το σεισμό του 18ου αιώνα καταστράφηκαν : 1) η στέγη, 2) το μεγαλύτερο μέρος του βόρειου τοίχου, 3) το Β.Α. παρεκκλήσιο του 14ου αιώνα, 4) το Ν.Δ. παρεκκλήσιο του 15ου αιώνα, 5) το ανατολικό σταυροθόλιο με τμήμα του τρίλοβου παραθύρου, 6) η ΒΔ εξωτερική παραστάδα και 7) το άνω μέρος του δυτικού τοίχου του Ναού.


Σε όλη τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, τόσο στο εσωτερικό δάπεδο του Ναού όσο και εξωτερικά, περιμετρικά των τοίχων του, γίνονταν ταφές επιφανών πολιτικών και πνευματικών ηγετών της Κάντιας. Στο Β΄ τόμο του μνημειώδους έργου του Monumenti Veneti nell isola di Creta, ο Τζ. Τζερόλα αναφέρει ότι εκεί έχουν ταφεί οι Δούκες της Κρήτης Μάρκος Γραντόνικος (1331), Ιωάννης Μοροζίνης (1338), Μαρίνος Grimani (1348) και Φίλιππος Ντόριο (1357).


Με την έλευση της Οθωμανικής κυριαρχίας ο Άγιος Πέτρος μετατράπηκε αμέσως σε μουσουλμανικό τέμενος στη μνήμη του Σουλτάνου Ιμπραήμ και του προστέθηκε εξωτερικά στη ΝΔ γωνία μιναρές. Άλλα στοιχεία, της οθωμανικής περιόδου, που ανακαλύφθηκαν κατά τις εργασίες αποκατάστασης είναι το μιχράμπ του τεμένους, τα βοτσαλωτά δάπεδα του περιβάλλοντα χώρου, καθώς και ένας κεραμικός κλίβανος.


Γύρω από τη μονή, με το επιβλητικό Καθολικό και τα προκτίσματά της, στον περιβάλλοντα χώρο του ναού (καστέλλα), έχουν αποκαλυφθεί σημαντικά λείψανα αρχαιότερων ιστορικών φάσεων της πόλης που ανήκουν στις περιόδους της Αραβικής κατάκτησης, της Β! Βυζαντινής και πρώιμης Ενετικής κυριαρχίας.


Πριν την αποκάλυψη των αρχαιοτήτων στο χώρο της Καστέλλας, υπήρχε σταφιδεργοστάσιο και στη συνέχεια κέντρο διασκέδασης με την επωνυμία "Καστέλλα" από όπου προέρχεται και η σημερινή επωνυμία του χώρου.

Ως ανταλλάξιμη περιουσία αγοράστηκε από την Ενορία του Αγίου Δημητρίου Λιμένος για να λειτουργήσει ως Ναός. Τελικά αποφασίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού να επιτραπεί μόνο η επετειακή λειτουργία του περιστασιακά και να παραμείνει ως επισκέψιμο μνημείο. Τις τελευταίες δεκαετίες τόσο το Καθολικό, όσο και τα προκτίσματα της Μονής αναστηλώθηκαν, ενώ ο περιβάλλον χώρος διαμορφώνεται ως οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος συνδεδεμένος με την Ενετική Μονή.