Κρήνη Μοροζίνη

Εισαγωγή: Η Κρήνη Μοροζίνη (γνωστή με το όνομα ''Λιοντάρια'') είναι ενετικό μνημείο που βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του Ηρακλείου. Κατασκευάστηκε το 1628 από το γενικό προβλεπτή Φραγκίσκο Μοροζίνι. Είναι έργο ντόπιων καλλιτεχνών, των Ρεθύμνιων τεχνιτών Φραμπενέτων,  όπως γράφει κι ο ίδιος ο Μοροζίνι στην έκθεσή του. Και σε στίχο του Μπουνιαλή :

«Τσοι Φραμπενέτους σου ’δωκα κι εκείνοι σε τιμήσαν, κι έκαμαν το τζιγάντε σου κι εύμορφα σε στολίσαν». 

Η Κρήνη αποτελείται από οκτώ λοβούς, οι οποίοι εξωτερικά είναι διακοσμημένοι με ανάγλυφα θέματα, παρμένα από την ελληνική μυθολογία, κυρίως τρίτωνες, δελφίνια και νύμφες, μυθικά όντα που σχετίζονταν με το υγρό στοιχείο. Στο κέντρο κάθε λοβού τοποθετήθηκαν τα οικόσημα του δούκα, των συμβούλων και του Μοροζίνη.
Στο κέντρο του σιντριβανιού πάνω σε ψηλό οκτάπλευρο βάθρο κάθονται τέσσερα περήφανα λιοντάρια, που από τα στόματά τους τρέχει νερό. Το λιοντάρι δεν συνηθίζεται σε κρήνες, καθώς είναι ένα ζώο που δεν σχετίζεται με το νερό, αλλά στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιήθηκε σαν το σύμβολο της δύναμης των Ενετών.
Στην κορυφή της κρήνης είχε τοποθετηθεί ένα υπερφυσικού μεγέθους μαρμάρινο άγαλμα του τριαινοφόρου Ποσειδώνα, έργο υψηλής ποιότητας, φτιαγμένο από ντόπιο καλλιτέχνη. Μάλιστα ήταν τόσο μεγάλο στο μέγεθος, που ονόμαζαν την κρήνη τσιγαντέ ή κρήνη του Γίγαντος. Το άγαλμα αυτό δεν σώζεται σήμερα και μας είναι άγνωστο πότε και πώς καταστράφηκε ή αφαιρέθηκε.

1. Ποιοι χρησιμοποιούσαν το χώρο την εποχή που κατασκευάστηκε;

Ο λόγος που κατασκευάστηκε η κρήνη δεν ήταν αισθητικός, αλλά έγινε για να φέρει άφθονο πόσιμο νερό στο διψασμένο Ηράκλειο. Το Ηράκλειο δεν είχε πηγές νερού και οι κάτοικοι του χρησιμοποιούσαν πηγάδια και δεξαμενές που αποθήκευαν το νερό της βροχής. Χάρη όμως στο Μοροζίνη, το νερό από το βουνό Γιούχτα στις Αρχάνες έφθασε στο Ηράκλειο με αγωγό μήκους 15 χιλιομέτρων. Οι λοβοί της δεξαμενής του σιντριβανιού διευκόλυναν περισσότερους ανθρώπους να γεμίζουν τα σταμνιά τους ταυτόχρονα. Σε κάθε λοβό μπορούσαν να βουτήξουν τα δοχεία τους περίπου πέντε άνθρωποι.

2. Υπάρχουν ιστορικά γεγονότα ή παραδόσεις που σχετίζονται με το μνημείο;

Ο λόγος του γενικού προβλεπτή Φραγκίσκο Μοροζίνι το 1826 ήταν:

«Την ημέρα της εορτής του αγίου Μάρκου, ο κόσμος είδε το νερό να τρέχει στη πλατεία του Χάνδακα από οκτώ στόμια και με επισημότητα ευλογήθηκε το έργο μπροστά στο αμέτρητο πλήθος λαού και στρατού που χειροκροτούσε και δόξαζε το θεό και τη Γαληνότατη Δημοκρατία».

Ο Μοροζίνι, με την ευκαιρία των εγκαινίων της κρήνης, κόβει ένα μετάλλιο με τη μορφή του από την μία μεριά και από την άλλη με το Δία πάνω σε ένα αετό, σχετίζοντας ασφαλώς την παράσταση με το όρος του Διός (monte di Giovi) , δηλαδή το Γιούχτα, από όπου διοχετεύθηκε το νερό. Γύρω από την παράσταση υπήρχε η επιγραφή: «Gaudet flumine non fulmine», δηλαδή ο Δίας χαίρεται με το νερό κι όχι με τον κεραυνό. Επιπλέον, ο Μοροζίνι θέσπισε ειδικές νομοθετικές διατάξεις για τη σωστή λειτουργία και συντήρησή της.

Επίσης, κατά την τουρκοκρατία γίνεται τοποθέτηση περιμετρικού κουβούκλιου, ανοίγονται οι λοβοί της δεξαμενής και τοποθετούνται κρουνοί, έτσι ώστε να έχουν τη δυνατότητα οι πιστοί του κορανίου να προετοιμαστούν , πριν ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα στο τζαμί που βρισκόταν απέναντι , στο σημερινό Άγιο Μάρκο.

3. Σε ποια κατάσταση διατηρείται σήμερα το μνημείο και ποια είναι η χρήση του;

Αν και σήμερα το μνημείο δε βρίσκεται σε λειτουργία, ο Δήμος Ηρακλείου μετά από μία πολύμηνη φροντίδα αποκατάστασης και διατήρησης του σε σχετικά καλή κατάσταση (με εξαίρεση βέβαια το άγαλμα του Ποσειδώνα που καταστράφηκε, είτε από σεισμό, είτε από ανθρώπινο χέρι κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής της πόλης) παραδίδει στους Ηρακλειώτες και στους επισκέπτες της πόλης το λαμπρό αυτό μνημείο, πραγματικό κόσμημα της Κρήτης.